Nederlanders zijn gek op schaatsen. Maar wie tegenwoordig het ijs op wil, is toch vooral afhankelijk van de kunstijsbanen. Er zijn maar weinig winters waarin het natuurijs dik genoeg is.

Een paar decennia terug is dat nog anders. Tot halverwege de jaren negentig zijn er in Amsterdam zes landijsbanen. Dat zijn stukjes land die de ijsmeesters in de herfst laten onderlopen. Ook telt de stad dan vijf sproeiijsbanen.

Maar ook toen konden Amsterdammers terecht op een kunstijsbaan. De Jaap Eden IJsbaan opent zijn deuren al in 1961. Inmiddels is de 400-meterbaan de oudste nog bestaande ijsbaan ter wereld. De schaatshal opent daarna in 1973.

De Jaap Eden is altijd al drukbezocht geweest. Volgens de website van de Jaap Eden IJsbaan wordt de miljoenste bezoeker al 425 schaatsdagen na de opening verwelkomt. Tegenwoordig komen er jaarlijks gemiddeld een half miljoen bezoekers.

Toch vinden we in de oude jaarboeken van O&S terug dat er tussen 1980 en 2019 grote verschillen in het bezoek per jaar zijn. Zo varieert het aantal bezoekers van de kunstijsbaan van bijna 49 duizend in de winter van 1989/’90 tot een kleine 435 duizend in 2007/’08. Ook het aantal schaatshalbezoekers schommelt over de jaren, maar wel minder sterk.

Voor een klein deel hebben die variaties waarschijnlijk te maken met het weer. Zo ligt het bezoek in de winters van 1981/’82 en 1984/’85 iets lager dan in andere jaren in die periode. Juist die winters zijn heel koud. Amsterdammers laten die jaren waarschijnlijk wat vaker de kunstijsbaan links liggen omdat ze op natuurijs kunnen schaatsen.

Maar dit gaat niet altijd op en verklaart zeker niet de grootste schommelingen. In 1989/’90 keldert het aantal bezoekers. Dat komt doordat de ijsbaan in dat jaar wordt gerenoveerd en dus grotendeels gesloten is. Het jaar erna, wanneer de gloednieuw gerenoveerde baan heropent, schiet het bezoekersaantal weer omhoog.

Maar wat gebeurt er eind jaren negentig? In de winter van 1997/’98 ligt het aantal mensen dat komt schaatsen op de Jaap Eden kunstijsbaan 36 procent hoger dan het jaar ervoor. En een winter later neemt dat met nog eens 32 procent toe. Waar komt die enorme schaatsgekte vandaan?

Het Algemeen Dagblad schrijft op 20 februari 1998:

Twee stevige winters, een Elfstedentocht, vijf keer het Wilhelmus en een heel volk is over de streep. De tien 400-meter kunstijsbanen kunnen de toeloop van bezoekers nauwelijks aan. Jong en oud wil hardrijden.

Het is een samenloop van omstandigheden die de hausse aanwakkert: de strenge winters van 1995/’96 en 1996/’97, de vijftiende Elfstedentocht in 1997 en het succes op de Olympische Winterspelen van 1998.

Tijdens die Spelen in Nagano doet Nederland het bijzonder goed. Nederlandse Olympiërs winnen elf medailles, een recordaantal. En al die medailles zijn binnengehaald door schaatsrijders. Door de overwinningen van onder andere Marianne Timmer, Gianni Romme, Ids Postma en Rintje Ritsma slaat de schaatsgekte toe.

En die gekte blijft nog een jaar hangen. Een winter later, in 1998/’99, piekt niet alleen het aantal bezoekers aan de Jaap Eden IJsbaan, maar ook het aantal leden van een vereniging voor schaatsen in Amsterdam. Het aantal leden groeit met 95 procent ten opzichte van een jaar eerder!

Daarna zwakt de manie kort weer af, om meteen aan het begin van deze eeuw weer terug te keren. Dat gaat wel wat meer geleidelijk dan eind jaren negentig. Onderzoek en Statistiek schrijft daarover in het jaarboek van 2003: "Schaatsen wint aan populariteit: sinds 1999 is het ledental meer dan verdubbeld." Ook het aantal bezoekers aan de Jaap Edenbaan neemt toe.

Vandaag de dag is de Jaap Eden IJsbaan de drukstbezochte kunstijsbaan ter wereld. Schaatsen blijft onverminderd populair en de ijsbaan trekt jaarlijks honderdduizenden Amsterdammers en mensen van buiten de stad. Wie deze kerstvakantie last heeft van schaatskoorts kan terecht voor een rondje op de 400-meter baan. Of op een van de andere kunstijsbanen in de stad.