Aanleiding voor het onderzoek waren de onevenredige verdeling van leerlingen over scholen en vragen in de raad over motieven die een rol spelen bij de keuze voor een bijzondere school. In dit licht is een studie uitgevoerd onder Amsterdamse ouders die bezig waren met de keuze voor een basisschool of een school voor voortgezet onderwijs.

Motieven basisonderwijs

Bij de keuze van een basisschool is afstand het meest genoemde motief om voor een school te kiezen. Dit geldt voor autochtone ouders echter alleen onder de voorwaarde dat de dichtstbijzijnde school niet te 'zwart' is - en onder te 'zwart' verstaat men scholen waar meer dan de helft van de leerlingen allochtoon is. Dit blijkt uit het feit dat als de scholen in de buurt te 'zwart' zijn, twee derde van de autochtone ouders voor een 'wittere' school kiest, ook als men daarvoor verder moet reizen.

Deze cijfers over motieven komen overeen met gegevens over de feitelijke 'witte' vlucht: twee derde van de autochtone ouders wijkt uit naar een 'wittere' school als er in de buurt alleen 'zwarte' scholen zijn. Voor allochtone ouders ligt dit percentage veel lager: 25 procent voor mensen van Surinaamse afkomst en 8 procent voor mensen van Turkse of Marokkaanse afkomst.

Segregatie

De resulterende segregatie in het onderwijs begint bij segregatie in het wonen: een groot deel van de autochtone ouders hoeft de buurt niet te verlaten voor een 'witte' school, omdat ze in buurten wonen die overwegend 'wit' zijn, en de scholen dus ook. Bij het vermijden van ''zwarte'' scholen spelen twee belangrijke punten. Ten eerste worden allochtone leerlingen op 'zwarte' scholen waargenomen als één homogene etnische groep, terwijl deze scholen vaak een mix zijn van leerlingen met verschillende etnische achtergronden. Ten tweede leeft bij autochtone ouders de angst dat hun kind op een 'zwarte' school een leerachterstand op zal lopen en minder aandacht zal krijgen, zo blijkt uit het onderzoek.

Overige motieven

Naast afstand tot de school en de etnische samenstelling van de school spelen ook andere motieven een rol bij de keuze voor een school, zoals de sfeer op een school, de aanwezigheid van moderne leermiddelen en aspecten van het schoolgebouw. Deze redenen om al dan niet voor een school te kiezen zijn echter ondergeschikt aan de twee eerdergenoemde motieven.

Keuze- en beslissingsproces

In het keuze- en beslissingsproces spelen zowel het opleidingsniveau als de etnische achtergrond van de ouders een rol. Laag opgeleiden en allochtone ouders blijken minder complexe beslissingsstrategieën te hanteren bij de schoolkeuze. Zij noemen meer praktische motieven, laten hun keuze meer van de mening van anderen afhangen en raadplegen minder informatie over scholen. Ook blijken laag opgeleiden en allochtonen anders op informatie te reageren: als een school aangeeft dat er een wachtlijst is zal een laag opgeleide of allochtone ouder vaak direct uitwijken naar een andere school, terwijl hoger opgeleide autochtone ouders zullen proberen hun kind alsnog op de school van de eerste keus te krijgen.

Samengevat blijkt dat hoger opgeleide autochtone ouders hun beslissingen op andere gronden nemen, complexere beslissingsstrategieën gebruiken en meer volhardend zijn in hun keuze.

Motieven voortgezet onderwijs

In het voortgezet onderwijs is het schooladvies in belangrijke mate leidend in de schoolkeuze. Ook speelt de mening van het kind nu een grote rol: vrijwel niemand stuurt zijn of haar kind naar een school waar het kind niet heen wil. Verder spelen grotendeels dezelfde motieven een rol als bij de keuze voor een basisschool: afstand en de verhouding tussen allochtone en autochtone leerlingen.

Ook worden bij de keuze voor een middelbare school ''zwarte'' scholen waargenomen als scholen met een homogene andere etnische groep. Bovendien speelt de angst voor criminaliteit nu een belangrijke rol bij de schoolkeuze. Criminaliteit wordt sterker geassocieerd met 'zwarte' dan met 'witte' scholen. Deze negatieve beeldvorming over zwarte scholen kan mede ontstaan door een gebrek aan voldoende objectieve gegevens over criminaliteit op scholen. Evenals bij de keuze voor een basisschool blijkt met betrekking tot het beslissingsproces dat laag opgeleiden en allochtone ouders motieven hanteren die minder complex en meer van praktische aard zijn dan hoger opgeleide autochtone ouders.

Schooladvies

Kinderen van laag opgeleide ouders krijgen lagere schooladviezen dan kinderen van hoog opgeleide ouders. Dit gaat echter in veel mindere mate op voor allochtone leerlingen: hoe hoger het opleidingsniveau van de allochtone ouders, hoe meer de adviezen van hun kinderen achterblijven bij die van autochtone leerlingen met hoger opgeleide ouders. Op basis van dit onderzoek is niet te zeggen waardoor dit precies veroorzaakt wordt.

Denominatie

Opvallend is dat de religieuze achtergrond van een school voor relatief weinig ouders van belang is. In het basisonderwijs noemt slechts 11 procent van de ouders de religieuze achtergrond van een school als motief voor hun keuze (waarbij dit van ouders met een islamitische overtuiging 14 procent is) en in het voortgezet onderwijs zijn de religieuze uitgangspunten van een school van nog geringer belang. Weliswaar zullen ouders, zolang er sprake van aanbod is, gebruik maken van deze scholen, maar op grond van dit onderzoek blijkt de denominatie van een school een veel minder prominente rol bij het keuzeproces te spelen dan andere factoren, zoals de afstand en de verhouding tussen de verschillende etnische groepen.

Beleid

In het voorgaande is beschreven dat de etnische segregatie in het onderwijs het gevolg is van demografische ontwikkelingen, percepties van ouders en verschillen in schoolcarrières. Gegeven die ontwikkeling is het ten slotte van belang 1) wat de beleidsmatige doelstellingen zijn gegeven deze werkelijkheid en 2) dat deze doelstellingen gebaseerd zijn op volledige informatie. In de toekomst zal de segregatie alleen maar verder toenemen.