Direct naar inhoudDirect naar contactgegevens

Twee emmertjes water halen

De afdeling Onderzoek, Informatie en Statistiek en haar voorgangers verzamelen al sinds 1894 feiten en cijfers over de stad Amsterdam. Ook over water.

Wil je van A naar B in Amsterdam, dan stuit je op water: grachten, kanalen, het IJ. Water is belangrijk voor de stad, het bepaalt haar aanzien. Op water wordt gewoond. Op water wordt gevaren, voor plezier of transport. Grondwater behoedt de palen waar de grachtenpanden op staan voor uitdroging. En er is drinkwater. Daarvan gebruiken Amsterdammers miljoenen liters per jaar. Maar de term drinkwater is een beetje misleidend. Het wordt immers niet alleen gedronken, we gebruiken het ook om te douchen, in te zwemmen en het toilet mee door te spoelen.

Op 12 december 1853 worden voor het eerst 4.450 emmers drinkwater verkocht in de schaduw van de Willemspoort. Twee dagen later zijn dat er al 9.200. 1 cent per emmer en niet meer dan 2 emmers per persoon. Een halve eeuw later in 1896 neemt het stadsbestuur de particuliere Duinwater-Maatschappij over. Het bedrijf heeft inmiddels een eigen waterleidingnet en laat schoon, gefilterd duinwater bij ‘abonnees’ uit de kraan stromen. Een van de eerste aangesloten panden is het Paleis op de Dam. Willem III ontvangt jaarlijks een rekening van 100 gulden.

Statistisch jaarboek der gemeente Amsterdam pagina 342 gemeentelijke waterleidingenWaar haalt Amsterdam zijn drinkwater vandaan? (Bron: Statistisch Jaarboek der Gemeente Amsterdam 1905-1909.)

De gemeente ziet het nut van een uitgebreid waterleidingennet. En van het schone water uit de duinen. Tot die tijd werd regenwater gebruikt en water uit de Vecht, dat met schuiten naar Amsterdam werd vervoerd. Het werd opgeslagen in ondergrondse verswaterbakken. Twaalf van die kelders waren bestemd voor de Amsterdamse bierbrouwerijen. In de jaren zeventig stuitte men bij de aanleg van de metro onder het Weesperplein nog op zo’n vergeten waterkelder.

Project-Tekening van een Cimente Versch-Waterbak van ruim 1000 Tonnen inhoud.Project-Tekening van een Cimente Versch-Waterbak van ruim 1000 Tonnen inhoud, 1806. (Bron: Stadsarchief Amsterdam)

Vooruitgang en watergebruik

De overname van de Duinwater-Maatschappij betekent niet het einde van alle drinkwaterproblemen. En ook niet dat iedereen meteen is aangesloten. De opa van Piet Waal heeft in 1915 een water-en-vuurwinkel in de Pijp. In het boek Het geheim van de Albert Cuyp vertelt hij: “De winkel was drie bij vier meter groot en daar stond de grote waterketel dan in. (…) M’n vader had afvalhout waar ‘ie de boel mee stookte. Dan werd het water heet en kwamen de klanten om een emmer heet water te halen voor de was.”.

Door de jaren heen stijgt het drinkwaterverbruik van de Amsterdamse huishoudens van 13.417 (in 1909), via 29.401 (in 1956) naar 34.284 m³ (in 1978). Maar dan heeft bijna elk huis al een aansluiting. In de tussenliggende jaren zijn de wensen op het gebied van persoonlijke hygiëne en comfort ook toegenomen. Doorspoelbare wc’s in plaats van poeptonnen, een badhuis om de hoek en later een douche thuis in plaats van een tobbe. Niet dat ‘Den Haag’ vond dat iedereen daar onmiddellijk recht op had: “Een voorbeeld van nodeloze opvoering van eischen in bouwverordeningen is bijvoorbeeld de eisch, dat in iedere arbeiderswoning een douche-ruimte aanwezig moet zijn.” Aldus de minister bij de invoering van de Woningwet van 1937.

Moorse badkamer Herengracht 380-382, circa 1900.Moorse badkamer Herengracht 380-382, circa 1900. (Bron: Stadsarchief Amsterdam)

In 1948 wordt in Amsterdam 41 miljoen m³ gedistribueerd aan huishoudens en bedrijven. Het zuiver huishoudelijk gebruik is 88 liter per persoon per dag. Daarmee behoort het hoofdstedelijke gebruik tot het hoogste van Nederland. (Bron: Ons Amsterdam, 1949). Er komen steeds meer huishoudelijke apparaten op de markt die water gebruiken zoals wasmachines en later vaatwasmachines. Bovendien moet ook de auto regelmatig worden gewassen en het gazon besproeid. Allemaal met drinkwater uit de kraan. Gemeentewaterleidingen moet verder voldoen aan de groeiende vraag van Amsterdamse bedrijven. In 2018 is het zakelijk gebruik zo’n 21 miljoen m³.

Waterleveringen naar gebruikersgroepen 2008-2018.Waterleveringen naar gebruikersgroepen 2008-2018. (Bron: Waternet.)

Overvloed en zuinigheid

In de 21e eeuw ziet het plaatje er letterlijk anders uit. De cijfers over waterverbruik worden niet langer weergegeven in getypte tabellen, maar in overzichtelijke en fleurige diagrammen. In absolute zin is er de laatste jaren niet veel veranderd. Het totale huishoudelijk verbruik (per persoon) blijft gelijk, terwijl het aantal inwoners groeit. In 2018 verbruikt een Amsterdammer per dag gemiddeld 47,8 liter water. (Bron: Amsterdam in cijfers 2019/Waternet).

Er wordt gezocht naar manieren om het watergebruik te beperken (bijvoorbeeld zuiniger douchekoppen, maar ook minder douchen) en naar gebruik van alternatieve waterstromen. Is gereinigd rioolwater verantwoord te drinken of durven we daar niet aan? Waarom verdwijnt regenwater in het riool? Kan dat niet worden gebruikt om de wc mee door te spoelen? Beleven we de comeback van de regenton? Hoe gaan we om met extreem droge of extreemnatte periodes en hoe houden we het drinkwater schoon?

Analist test de kwaliteit van het drinkwater.Analist test de kwaliteit van het drinkwater. (Bron: Stadsarchief Amsterdam)

Gemeentewaterleidingen heet tegenwoordig Waternet. De drinkwaterleverancier is uitgegroeid tot een ‘waterketenbedrijf’ met de zorg voor het water in de grachten, de reiniging van riool- en afvalwater en het onderhoud van dijken en bruggen. Zie ook: waternet.nl/ons-water/.