Hoe stemt Amsterdam?

De meest recente verkiezingen waren die in juni van dit jaar voor het Europees Parlement. GroenLinks-PvdA werd de grootste in Amsterdam. D66 werd tweede, op de voet gevolgd door de Partij voor de Dieren en Volt.

Ook bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023 was GroenLinks-PvdA de winnaar in de stad. De partij kreeg een derde van alle Amsterdamse stemmen. De VVD werd de tweede partij met een kleine 12 procent. Daarna volgden D66, PVV, DENK en NSC.

Niet overal in Amsterdam was dezelfde partij de grootste. In veruit de meeste wijken won GroenLinks-PvdA. In een aantal wijken in Oud-Zuid won de VVD. DENK deed het goed in Nieuw-West. Onder de inwoners van Weesp was vooral de PVV populair.

Amsterdam stemde in november 2023 anders dan de rest van Nederland. Landelijk won de PVV. Een op de vier Nederlandse kiezers stemde op de partij. In de hoofdstad was dat slechts een op de tien. Ook coalitiepartijen BBB en NSC kregen landelijk een groter aandeel van de stemmen dan in Amsterdam. Aan de andere kant was het aandeel dat naar GroenLinks-PvdA ging in Amsterdam ruim twee keer zo groot als in Nederland. Ook DENK, de Partij voor de Dieren en Volt waren in de stad relatief groot.

Ook bij eerdere verkiezingen verschilde de Amsterdamse verkiezingsuitslag sterk van die van Nederland. Amsterdammers stemmen historisch gezien veel op linkse of liberaal progressieve partijen. Ook de nieuwere partijen DENK en BIJ1 halen de laatste jaren relatief veel stemmen in de stad. Rechtse en christelijke partijen doen het in Amsterdam minder goed dan landelijk. De Amsterdamse partijkeuze is over de jaren meer gaan afwijken van de landelijke.

Hoe is de opkomst in Amsterdam?

Tijdens de laatste Tweede Kamerverkiezingen was de opkomst in Amsterdam 71 procent. Dat is lager dan de twee voorgaande Tweede Kamerverkiezingen. Ook is het lager dan de landelijke opkomst, die 78 procent was. De opkomst tijdens de laatste verkiezingen, die voor het Europees Parlement in juni 2024, was 47 procent. Dat is hoger dan de landelijke opkomst van 46 procent en ook hoger dan bij eerdere Europese verkiezingen in de stad.

Binnen de stad zijn grote verschillen in opkomst, tussen groepen en tussen gebieden. Die verschillen tussen gebieden nemen toe de afgelopen jaren, vooral omdat de opkomst sterker daalt in sommige delen van de stad dan elders. In Zuid en Centrum is de opkomst over het algemeen hoog. Dat komt deels doordat veel Amsterdammers die daar niet wonen er wel gaan stemmen. In stadsdelen Nieuw-West, Noord, West en Zuidoost ligt de opkomst over het algemeen lager dan het stedelijk gemiddelde.

De Amsterdamse Burgermonitor is een onderzoek van O&S naar het gedrag en de opvattingen van Amsterdammers op het gebied van de politiek en gemeentelijke dienstverlening. In de Burgermonitor van 2023 zei driekwart van de Amsterdammers te gaan stemmen als er morgen gemeenteraadsverkiezingen zouden zijn. Maar de werkelijke opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen ligt de laatste jaren rond de 50 procent. Dat verschil komt waarschijnlijk doordat inwoners die politiek interessant vinden vaker meedoen aan het onderzoek dan anderen. Daarnaast gaan mensen die van plan waren te stemmen dat uiteindelijk toch niet doen op de dag zelf.

Over het algemeen zijn oudere inwoners vaker van plan te gaan stemmen dan jongere. Van de Amsterdammers tussen de 25 en 40 jaar wil 64 procent hun stem gaan uitbrengen. Onder Amsterdammers van 65 jaar en ouder is dit 84 procent. Daarnaast zeggen inwoners zonder migratieachtergrond vaker te gaan stemmen dan de inwoners met migratieachtergrond. Ook de opleiding speelt een rol. Mensen met een basisopleiding zeggen minder vaak zeker naar de stembus te gaan bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen dan degenen met een hbo- of wo-opleiding.

Hoe staat het verder met de politieke participatie in Amsterdam?

In 2022 was 62 procent van de volwassen Amsterdammers geïnteresseerd in politiek. Dat is vergelijkbaar met landelijk. Met name hbo- en wo-opgeleide inwoners hebben vaak politieke interesse, net zoals inwoners met een hoog inkomen. Van de Amsterdammers met een hbo-/wo-diploma én met een hoog inkomen heeft 82 procent interesse in de politiek. Onder Amsterdammers met een basisopleiding en een laag inkomen is dat slechts 32 procent.

In 2023 kende 84 procent van de Amsterdammers de naam van burgemeester Femke Halsema. Daarnaast weet 38 procent welke partijen het college van burgemeester en wethouders vormen. Dat is meer dan een aantal jaar geleden. Toen wist 20 procent dat. Slechts 7 procent van de inwoners kent de juiste naam van de eigen stadsdeelvoorzitter.

Vier op de tien inwoners hebben in het afgelopen jaar een activiteit ondernomen om iets politiek aan de orde te stellen of invloed uit te oefenen op lokale politici of de gemeente. Het vaakst hebben zij een petitie ondertekend over een lokale kwestie of deelgenomen aan een demonstratie. Een derde van de Amsterdammers acht de kans groot dat ze iets zouden doen als de raad een onderwerp bespreekt dat zij verkeerd vinden.

Hoeveel vertrouwen hebben Amsterdammers in de politiek?

Slecht 15 procent van de Amsterdammers had in 2023 (heel) veel vertrouwen in de Tweede Kamer. In de regering is dit 16 procent. Het vertrouwen in de rechtspraak is hoger: 52 procent van de Amsterdammers heeft hier (heel) veel vertrouwen in.

Amsterdammers gaven de landelijke regering in 2022 gemiddeld een 5,0 als rapportcijfer. Meer dan de helft gaf een onvoldoende. Over de lokale politiek waren inwoners meer tevreden. Zij gaven het Amsterdamse bestuur gemiddeld een 6,0 als rapportcijfer. Iets meer dan de helft van de inwoners gaf het bestuur een voldoende.

De helft van de mensen had in 2023 veel vertrouwen in de Amsterdamse politie. Daarnaast heeft ruim een derde veel vertrouwen in de burgemeester. Over gemeenteambtenaren, de gemeenteraad en wethouders zijn Amsterdammers meer verdeeld. Inwoners zonder migratieachtergrond hebben meer vertrouwen in de politie, gemeenteambtenaren en de wethouders ten opzichte van inwoners met een migratieachtergrond.

Niet alle inwoners voelen zich vertegenwoordigd in de politiek. Van alle Amsterdammers vindt 30 procent niet dat de belangen van mensen zoals zij goed vertegenwoordigd worden in de gemeenteraad. Daarnaast denkt 26 procent dat de overheid onvoldoende doet voor mensen zoals zij.